
Sözcük türleri konusunun bir diğer alt başlığı da sıfatlar yani ön adlardır. Sıfatlar bir varlığın adını niteleyen veya belirten sözcüklerdir. Bir varlığın rengini, durumunu, sayısını, sırasını, ölçüsünü bize söyler; onun yerini işaret eder; soru yoluyla belirtir.
Sıfatların Özellikleri
- Sıfatlar isimlerin aldığı hâl ekleri, çoğul eki, iyelik ve ilgi eki gibi isim çekim eklerini almazlar. Bu ekleri aldıkları an isimleşirler ve sıfat özelliklerini kaybederler.
- Sıfatlar tek başına kullanıldıklarında birer isimdir. Ancak başka bir ismi belirttiği durumda sıfat olur. Yani sıfatların yanında mutlaka bir isim olmalıdır. “Yeşil” sözcüğü tek başına kullanılınca bir rengin adıdır, sıfat değildir. Ancak “yeşil yol” dediğiniz zaman “yol” isminin rengini belirttiği için sıfat özelliği kazanır. )
- Sıfatlar tek başlarına cümlede öge olmazlar. Ancak niteliği veya belirttiği sözcükle birlikte öge olurlar.“Kırmızı kalemim kayboldu.” Cümlesinde “kırmızı” sözcüğü sıfattır. Ancak “Kaybolan ne?” sorusuna tek başına cevap veremez ve özne olamaz. Bu soruya cevap olarak yanındaki isimle birlikte “Kırmızı kalemim” şeklinde cevap verir.
- Sözcükler isimleri nitelediğinde veya belirttiğinde sıfat olurken fiilleri, fiilimsileri nitelerse zarf / adıl olurlar.Güzel kız bana doğru geliyor. (Burada “güzel” sözcüğü ismi nitelemiş ve sıfat olmuştur.)
Güzel konuşuyor. (Burada “güzel” sözcüğü fiili nitelemiş ve zarf olmuştur.)
A. NİTELEME SIFATLARI
Varlıkların renklerini, durumlarını, biçimlerini bildiren sıfatlara niteleme sıfatı denir. İsme sorduğumuz “nasıl?” sorusuna alacağımız cevap niteleme sıfatıdır.
Yıpranmış evde, yaşlı amcam ve genç oğlu birlikte oturuyordu. (Nasıl ev? Yıpranmış ev. Nasıl amcam? Yaşlı amcam. Nasıl oğlu? Genç oğlu.)
Pazarda gördüğüm o mavi gözlü, derin bakışlı, uzun boylu, al al yanaklı, sipsivri çeneli, kıvırcık saçlı, en az gözleri kadar güzel mavi elbiseli kızı bir türlü unutamadım. (Nasıl gözlü? Mavi gözlü. Nasıl boylu? Uzun boylu. Nasıl yanaklı? Al al yanaklı. Nasıl çeneli? Sipsivri çeneli. Nasıl saçlı? Kıvırcık saçlı. Nasıl elbiseli? En az gözleri kadar güzel mavi elbiseli.)
Niteleme Sıfatları Örnekleri
Kırmızı kalem
Mavi çanta
Mor düşünceler
Siyah fikirler
Bordo kazak
Yeşil yol
Beyaz süt
Şeffaf boya
Mor menekşe
Kara gün
Turuncu flama
Beyaz bayrak
Eskimiş tahta
Yıpranmış duvarlar
Yeni saat
Tembel öğrenci
Çalışkan kız
Yaşlı kadın
İhtiyar adam
Sararmış yapraklar
Yeşermiş umutlar
Filizlenmiş başaklar
Yamuk yumuk adam
Uzun yollar
Yamuk üçgen
Dörtgen prizma
Eğik masa
Yatık şişe
Biçimsiz yol
Şekilsiz sandalye
Stili olmayan elbise
Niteleme Sıfatı Örnek Cümleler
Ahmet Mithat’ın eşsiz romanlarından bir tanesi de Felatun Bey ile Rakım Efendi’dir. ( Nasıl roman? Eşsiz roman. Eşsiz sözcüğü roman ismini nitelediği için niteleme sıfatıdır. Niteleme sıfatını bulurken isme “nasıl?” sorusunu sorduğumuzu unutmayın.)
Felatun Bey, Çamlıca’da gezerken güzel bir kıza rastlar. (Nasıl kız? Güzel kız. Güzel sözcüğü niteleme sıfatıdır, kız sözcüğü ise isimdir.)
Felatun Bey, rastladığı bu kızın aslında kötü niyetli bir kız olduğunu bilmez. (Nasıl niyetli? Kötü niyetli. “Kötü” sözcüğü burada niteleme sıfatı görevindedir. Hatta bir adım daha öteye gidersek “nasıl kız?” sorusuna cevap olarak “kötü niyetli kız” cevabını alırız. Burada “kötü” ve “niyetli” sözcükleri birleşerek ikisi birlikte yeni bir sıfat oluşturmuştur.
Tanzimat dönemi olay çevresinde gelişen metinlerine baktığımızda kusurlu romanlar hemen gözümüze çarpar. (Nasıl romanlar? Kusurlu romanlar. “Kusurlu” sözcüğü niteleme sıfatıdır.)
Küçük ev adeta ona el sallıyordu. (Nasıl ev? Küçük ev.)
Büyükçe bir arabayla kapısına geldiğini hayal ediyor ve mutlu oluyordu. (Nasıl araba? Büyükçe araba.)
Öğretmenimiz defterimize on, on beş defa yamuk şekiller çizmemizi istedi. (Nasıl şekiller? Yamuk şekiller.)
Mavi kazağımı nereye koyduysam bulamıyorum. ( Nasıl kazak? Mavi kazak.)
Siyah pantolon altına en güzel siyah çorap oluyor. ( Nasıl pantolon? Siyah pantolon. Nasıl çorap? Siyah çorap.)
Ona dolma kalem hediye etmeyi düşünüyorum, ne dersin? (Nasıl kalem? Dolma kalem.)
Ona kavuşmak için uzun yollar katettiğimi bir bilseydi.
Direksiyonun yanında siyah bir düğme olacak, oraya basmalısın.
Macera filmlerinde bomba imha uzmanları hep kırmızı kabloyu keserler.
Sıfatlar daima isim soylu sözcükler olmayabilirler. Sıfat fiiller ve sıfat fiil öbekleri de cümlede sıfat görevinde kullanılabilir.
Koşar adımlarla bana doğru yaklaştı. ( Nasıl adımlar? Koşar adımlar. “Koşar” sözcüğü burada sıfat görevinde kullanılmış bir sıfat fiildir. Yani fiilimsi/eylemsidir. )
Denizler kadar engin bakan gözlerine bir kez daha hayran kaldım. ( Nasıl gözlerine? Denizler kadar engin bakan gözlerine. Burada “denizler kadar engin bakan” ifadesi bir sıfat fiil grubudur ve burada tüm sözcükler sıfat görevinde kullanılmıştır.)
Dönülmez akşamın ufkundayım, vakit çok geç. (Nasıl akşam? Dönülmez akşam.)
Niteleme Sıfatı Örnek Paragraflar (Paragraf içinde bulma)
Yağmurlu günlerden birinde kafamı cama yaslayıp gözlerime değecek olan yağmuru seyrediyordum. Elimde taze demlenmiş, enfes kokan bir bardakince belli bardakta. O sırada sokaktan geçen yaşlı adama takıldı gözlerim. Hayatın yükü sırtında, kim bilir nereden geliyor, nereye gidiyordu yağmura aldırmadan.
B. BELİRTME SIFATLARI
İsimleri işaret, sayı, sıra, belirsizlik ve soru yoluyla belirten sözcüklere belirtme sıfatı denir. Belirtme sıfatları işaret sıfatı, sayı sıfatı, belgisiz sıfat ve soru sıfatı olmak üzere dört alt başlıkta incelenir.
1. İşaret Sıfatları
İşaret sıfatı, bir adın yerini işaret yoluyla belirten sözcüktür. Ada sorduğumuz “hangi?” sorusunun cevabı bize işaret sıfatını verir.
Şu, bu, o, şuradaki, oradaki, buradaki, öteki, beriki, diğeri, böyle, şöyle, öyle gibi sözcükler bir ismin yerini işaret ederek işaret sıfatı olabilirler.
İşaret Sıfatı Örnekleri
Şu ev, bu araba, o bina, diğer bardak, öteki dolap, beriki masa, şu kalem, bu oda, diğer telefon, öbür hamle, öteki renkler gibi.
İşaret Sıfatları Örnek Cümleler
Kütüphaneden diğer kitabı da getirir misin? (Hangi kitap? Diğer kitap. İşaret sıfatı.)
Öyle insanlar var ki! (Hangi insanlar? Öyle insanlar. İşaret sıfatı.)
Bana sormadan bu konuda nasıl karar verirsin? (Hangi konuda? Bu konuda. İşaret sıfatı.)
Bir sonbahar hüznü sarmış yine o sokakları. (Hangi sokakları? O sokakları. İşaret sıfatı.)
Hayat mücadelesi veren bu insanları bir kere daha alınlarından öpmek gerekiyor.
oradaki hayatı bilmek mümkün değildi.
Şuradaki çeşmede duralım da bir soluklanalım.
Orhan Pamuk’un en sevdiğim kitabı “Öteki Renkler” kitabıdır.
Beriki otobüse bineceğiz.
İşaret Sıfatı Örnek Paragraf
Bu konuda ona hak vermeyi öyle çok istiyordum ki. Ama ağzından çıkan her sözcük beni derinden yaralıyordu. O mesele ile bu davranışın ne alakası var diyordu hâlâ yüzüme bakarak. Sahi gerçekten öyle miydi? Ben abartmak için yer arıyor, öteki konu ile diğer adamı zoraki mi bir arada tutuyordum, bilmiyorum.
“Böyle, öyle, şöyle” sözcükleri kullanıldığı yere göre hem işaret sıfatı, hem işaret zamiri hem de zarf olabilirler.
Böyle çocuk herkese nasip olmaz. (Hangi çocuk? Böyle çocuk. Buradaki “böyle” sözcüğü ismi nitelediği için sıfat görevindedir.)
Böylesi herkese nasip olmaz. (Böylesi sözcüğü burada çocuk sözcüğünün yerine kullanılmıştır. Haliyle adıl görevinde kullanılmıştır.)
Böyle konuşma lütfen. (Böyle sözcüğü burada bir fiilimsiyi nitelediği için zarf görevindedir.)
2. Sayı Sıfatları
Bir adı sayı, sıra, adet, miktar yönüyle belirten sıfatlardır. Farklı alt başlıkları vardır.
2.a. Asıl Sayı Sıfatı
Varlıkların sayılarını kesin olarak bildiren sıfatlardır. İsme sorduğumuz “kaç?” sorusuna cevap verir.
Üç kilo elma al. (Kaç kilo? Üç kilo. Üç sözcüğü asıl sayı sıfatıdır.)
Beş paket margarin al.
Dört kardeşiz.
Yedi ağacı da suladın mı?
Bir takım elbise aldım, ikinciye param yetmedi.
Abi, bir liran var mı abi?
2.b. Sıra Sayı Sıfatı
Varlıkların sırasını gösteren sıfatlardır. İsme sorduğumuz “kaçıncı?” sorusuna cevap verirler. Ayrıca sayılara getirilen “-ıncı, -nci” gibi eklerle oluşturulur.
Birinci basamağı başarıyla geçtim. (Kaçıncı basamak? Birinci basamak. Birinci sözcüğü sıra sayı sıfatıdır.)
Sağdan üçüncü ev bizim.
Yedinci katta oturuyoruz.
Beşinci Boyut filmini izler misin?
2.c. Üleştirme Sayı Sıfatı
Üleştirmek, paylaştırmak, bölüştürmek demektir. Üleştirme sıfatı da bölüştürme anlamına gelir. “-ar, -er” ekiyle yapılır. İsme sorduğumuz “kaçar?” sorusuna cevap verir.
Hepimize üçer misket düştü.
Babadan kalacak ikişer dönüm tarla, hepsi bu.
Kişi başı yedişer köfte düşüyor.
2. ç. Kesir Sayı Sıfatı
Varlıkların parçalarının bütüne oranlarını söyleyen sıfatlardır.
Evin üçte bir hissesi bana ait.
Yarım elma gönül alma.
Sayı Sıfatları Paragraf Örneği
Bir kilonun hesabını mı yapıyorsun dedim ona. Bir kahvenin kırk yıl hatırı vardır dedim. Ayıp değil mi bu yaptığın? Ben senin çocuklarının düğününe ikişer çeyrek taktım. Bizdeki para değil de çakıltaşı mıydı?
3. Belgisiz Sıfatlar
Adları kesinlik bildirmeyen değerlerle, belirsiz bir şekilde gösteren sıfatlardır. Belgisiz sözcüğü aslında belirsiz sözcüğünün bir farklısıdır.
Bir, birkaç, biraz, birçok, pek az, pek çok, kimi, bazı, başka, birtakım, tüm, hiçbir, herhangi gibi sözcükler bir ismi belirttiklerinde belgisiz sıfat olurlar.
Belgisiz Sıfat Örnek Cümleleri
Birkaç öğrenci bana yardım edebilir mi?
Bazı çocuklar ağlayarak söylediklerini kabul ettireceklerini zannediyorlar.
Kimi insanlar bu konuya oldukça duyarsız.
Tüm kitaplar bir gün beni yazacak.
Hiçbir konu çıkmadı ya la sınavda.
İçeri güzel bir kız girdi.
Birtakım hayaller peşinde heba ettik ömrümüzü.
“Bir” sözcüğü sayı, rakamsal bir değerde kullanılırsa sayı sıfatı olur.
Diğer durumlarda ise belgisiz sıfattır.
Bir limon, bir bardak (“Bir” sözcükleri sayı sıfatıdır.)
Bana şuradan bir su verir misin? (“Bir” sözcüğü belgisiz sıfattır.)
Kapıdan güzel bir kız girdi. (Güzel sözcüğü niteleme sıfatı, bir sözcüğü belgisiz sıfattır.)
4. SORU SIFATI
Adları soru yoluyla belirten sözcüklere soru sıfatı denir. Sözcük türleri konusunun en zor sorusu soru anlamının hangi sözcük türü ile sağlandığını bulduran sorulardır. Soru sıfatı, soru adılı, soru zarfını bulmak diğer türlere göre çok daha zordur.
Nasıl, hangi, kaç, kaçar, kaçıncı, ne, ne kadar gibi sözcükler bir ismin önünde kullanılırsa soru sıfatı olurlar.
Nasıl güzel bu çocuk böyle?
Hangi evde oturuyorsunuz siz?
Kaç kişi var önünde?
Kaçar kişilik gruplar oluşturacağız?
Kaçıncı sıraya park ettik arabayı?
Bu ne yaman çelişki böyle?
Ne kadar paran var?
Hangi binanın önüne bırakalım arabayı? (Soru sıfatı)
Hangisinin önüne bırakalım arabayı? (Soru adılı)
Nasıl gülüyor bu çocuk? (Soru zarfı)

YGS Türkçe sorularında “Soru anlamı hangi türden sözcükle sağlanır?” soru köküyle karşınıza çıkan sorularda “mı, mi” soru edatıyla kurulmuş cümleleri hemen eleyebilirsiniz. Çünkü bu cümlelerde soru anlamı “mı, mi” soru edatıyla kurulmuş olur. Bu ÖSYM’nin çok fazla yaptığı bir tuzaktır. Düşmeniz için A şıkkına koyar.
Nasıl bir ev aldığını biliyor musunuz? (Bu cümlede zihin otomatik olarak soru anlamının “nasıl” sözcüğü ile sağlandığını düşünür ve bir ismin önünde olduğu için de soru anlamı soru sıfatı ile sağlanır derseniz büyük hata edersiniz. Çünkü bu cümlede soru anlamı “mı, mi” soru edatıyla sağlanmıştır. Dikkat ederseniz bize evin nasıl olduğunu değil, bilip bilmediğimizi soruyor. )
5. Unvan Sıfatları
Birçok kaynakta sıfatlar konusunda görmediğimiz ve ÖSYM’nin de pek sormadığı unvan sıfatları, insanların toplumsal durumlarına, mesleklerine göre özel adlarının yanında kullanılan saygı ve tanıtma sözcükleridir.
Öğretmen Kemal, Doktor Murat, Albay Serdar, Yarbay Kemal, Gazi Mustafa Kemal gibi.
1 views
Anlatım çok iyi teşekkürler…
Yetersiz