Sıfatlar (Ön Adlar)

Sözcük türleri konusunun bir diğer alt başlığı da sıfatlar yani ön adlardır. Sıfatlar bir varlığın adını niteleyen veya belirten sözcüklerdir. Bir varlığın rengini, durumunu, sayısını, sırasını, ölçüsünü bize söyler; onun yerini işaret eder; soru yoluyla belirtir.

Sıfatların Özellikleri

A. NİTELEME SIFATLARI

Varlıkların renklerini, durumlarını, biçimlerini bildiren sıfatlara niteleme sıfatı denir. İsme sorduğumuz “nasıl?” sorusuna alacağımız cevap niteleme sıfatıdır.

Yıpranmış evde, yaşlı amcam ve genç oğlu birlikte oturuyordu. (Nasıl ev? Yıpranmış ev. Nasıl amcam? Yaşlı amcam. Nasıl oğlu? Genç oğlu.)

Pazarda gördüğüm o mavi gözlü, derin bakışlı, uzun boylu, al al yanaklı, sipsivri çeneli, kıvırcık saçlı, en az gözleri kadar güzel mavi elbiseli kızı bir türlü unutamadım. (Nasıl gözlü? Mavi gözlü. Nasıl boylu? Uzun boylu. Nasıl yanaklı? Al al yanaklı. Nasıl çeneli? Sipsivri çeneli. Nasıl saçlı? Kıvırcık saçlı. Nasıl elbiseli? En az gözleri kadar güzel mavi elbiseli.)

Niteleme Sıfatı Örnek Cümleler

Ahmet Mithat’ın eşsiz romanlarından bir tanesi de Felatun Bey ile Rakım Efendi’dir. ( Nasıl roman? Eşsiz roman. Eşsiz sözcüğü roman ismini nitelediği için niteleme sıfatıdır. Niteleme sıfatını bulurken isme “nasıl?” sorusunu sorduğumuzu unutmayın.)

Felatun Bey, Çamlıca’da gezerken güzel bir kıza rastlar. (Nasıl kız? Güzel kız. Güzel sözcüğü niteleme sıfatıdır, kız sözcüğü ise isimdir.)

Felatun Bey, rastladığı bu kızın aslında kötü niyetli bir kız olduğunu bilmez. (Nasıl niyetli? Kötü niyetli. “Kötü” sözcüğü burada niteleme sıfatı görevindedir. Hatta bir adım daha öteye gidersek “nasıl kız?” sorusuna cevap olarak “kötü niyetli kız” cevabını alırız. Burada “kötü” ve “niyetli” sözcükleri birleşerek ikisi birlikte yeni bir sıfat oluşturmuştur.

Tanzimat dönemi olay çevresinde gelişen metinlerine baktığımızda kusurlu romanlar hemen gözümüze çarpar. (Nasıl romanlar? Kusurlu romanlar. “Kusurlu” sözcüğü niteleme sıfatıdır.)

Küçük ev adeta ona el sallıyordu. (Nasıl ev? Küçük ev.)

Büyükçe bir arabayla kapısına geldiğini hayal ediyor ve mutlu oluyordu. (Nasıl araba? Büyükçe araba.)

Öğretmenimiz defterimize on, on beş defa yamuk şekiller çizmemizi istedi. (Nasıl şekiller? Yamuk şekiller.)

Mavi kazağımı nereye koyduysam bulamıyorum. ( Nasıl kazak? Mavi kazak.)

Siyah pantolon altına en güzel siyah çorap oluyor. ( Nasıl pantolon? Siyah pantolon. Nasıl çorap? Siyah çorap.)

Ona dolma kalem hediye etmeyi düşünüyorum, ne dersin? (Nasıl kalem? Dolma kalem.)

Ona kavuşmak için uzun yollar katettiğimi bir bilseydi.

Direksiyonun yanında siyah bir düğme olacak, oraya basmalısın.

Macera filmlerinde bomba imha uzmanları hep kırmızı kabloyu keserler.

Niteleme Sıfatı Örnek Paragraflar (Paragraf içinde bulma)

Yağmurlu günlerden birinde kafamı cama yaslayıp gözlerime değecek olan yağmuru seyrediyordum.  Elimde taze demlenmiş, enfes kokan bir bardakince belli bardakta. O sırada sokaktan geçen yaşlı adama takıldı gözlerim. Hayatın yükü sırtında, kim bilir nereden geliyor, nereye gidiyordu yağmura aldırmadan.

B. BELİRTME SIFATLARI

İsimleri işaret, sayı, sıra, belirsizlik ve soru yoluyla belirten sözcüklere belirtme sıfatı denir. Belirtme sıfatları işaret sıfatı, sayı sıfatı, belgisiz sıfat ve soru sıfatı olmak üzere dört alt başlıkta incelenir.

1. İşaret Sıfatları

İşaret sıfatı, bir adın yerini işaret yoluyla belirten sözcüktür. Ada sorduğumuz “hangi?” sorusunun cevabı bize işaret sıfatını verir.

Şu, bu, o, şuradaki, oradaki, buradaki, öteki, beriki, diğeri, böyle, şöyle, öyle gibi sözcükler bir ismin yerini işaret ederek işaret sıfatı olabilirler.

İşaret Sıfatı Örnekleri

Şu ev, bu araba, o bina, diğer bardak, öteki dolap, beriki masa, şu kalem, bu oda, diğer telefon, öbür hamle, öteki renkler gibi.

İşaret Sıfatları Örnek Cümleler

Kütüphaneden diğer kitabı da getirir misin? (Hangi kitap? Diğer kitap. İşaret sıfatı.)

Öyle insanlar var ki! (Hangi insanlar? Öyle insanlar. İşaret sıfatı.)

Bana sormadan bu konuda nasıl karar verirsin? (Hangi konuda? Bu konuda. İşaret sıfatı.)

Bir sonbahar hüznü sarmış yine o sokakları. (Hangi sokakları? O sokakları. İşaret sıfatı.)

Hayat mücadelesi veren bu insanları bir kere daha alınlarından öpmek gerekiyor.

oradaki hayatı bilmek mümkün değildi.

Şuradaki çeşmede duralım da bir soluklanalım.

Orhan Pamuk’un en sevdiğim kitabı “Öteki Renkler” kitabıdır.

Beriki otobüse bineceğiz.

İşaret Sıfatı Örnek Paragraf

Bu konuda ona hak vermeyi öyle çok istiyordum ki. Ama ağzından çıkan her sözcük beni derinden yaralıyordu. O mesele ile bu davranışın ne alakası var diyordu hâlâ yüzüme bakarak. Sahi gerçekten öyle miydi? Ben abartmak için yer arıyor, öteki konu ile diğer adamı zoraki mi bir arada tutuyordum, bilmiyorum.

2. Sayı Sıfatları

Bir adı sayı, sıra, adet, miktar yönüyle belirten sıfatlardır. Farklı alt başlıkları vardır.

2.a. Asıl Sayı Sıfatı

Varlıkların sayılarını kesin olarak bildiren sıfatlardır. İsme sorduğumuz “kaç?” sorusuna cevap verir.

Üç kilo elma al. (Kaç kilo? Üç kilo. Üç sözcüğü asıl sayı sıfatıdır.)

Beş paket margarin al.

Dört kardeşiz.

Yedi ağacı da suladın mı?

Bir takım elbise aldım, ikinciye param yetmedi.

Abi, bir liran var mı abi?

2.b. Sıra Sayı Sıfatı

Varlıkların sırasını gösteren sıfatlardır. İsme sorduğumuz “kaçıncı?” sorusuna cevap verirler. Ayrıca sayılara getirilen “-ıncı, -nci” gibi eklerle oluşturulur.

Birinci basamağı başarıyla geçtim. (Kaçıncı basamak? Birinci basamak. Birinci sözcüğü sıra sayı sıfatıdır.)

Sağdan üçüncü ev bizim.

Yedinci katta oturuyoruz.

Beşinci Boyut filmini izler misin?

2.c. Üleştirme Sayı Sıfatı

Üleştirmek, paylaştırmak, bölüştürmek demektir. Üleştirme sıfatı da bölüştürme anlamına gelir. “-ar, -er” ekiyle yapılır. İsme sorduğumuz “kaçar?” sorusuna cevap verir.

Hepimize üçer misket düştü.

Babadan kalacak ikişer dönüm tarla, hepsi bu.

Kişi başı yedişer köfte düşüyor.

2. ç. Kesir Sayı Sıfatı

Varlıkların parçalarının bütüne oranlarını söyleyen sıfatlardır.

Evin üçte bir hissesi bana ait.

Yarım elma gönül alma.

Sayı Sıfatları Paragraf Örneği

Bir kilonun hesabını mı yapıyorsun dedim ona. Bir kahvenin kırk yıl hatırı vardır dedim. Ayıp değil mi bu yaptığın? Ben senin çocuklarının düğününe ikişer çeyrek taktım. Bizdeki para değil de çakıltaşı mıydı?

3. Belgisiz Sıfatlar

Adları kesinlik bildirmeyen değerlerle, belirsiz bir şekilde gösteren sıfatlardır. Belgisiz sözcüğü aslında belirsiz sözcüğünün bir farklısıdır.

Bir, birkaç, biraz, birçok, pek az, pek çok, kimi, bazı, başka, birtakım, tüm, hiçbir, herhangi gibi sözcükler bir ismi belirttiklerinde belgisiz sıfat olurlar.

Belgisiz Sıfat Örnek Cümleleri

Birkaç öğrenci bana yardım edebilir mi?

Bazı çocuklar ağlayarak söylediklerini kabul ettireceklerini zannediyorlar.

Kimi insanlar bu konuya oldukça duyarsız.

Tüm kitaplar bir gün beni yazacak.

Hiçbir konu çıkmadı ya la sınavda.

İçeri güzel bir kız girdi.

Birtakım hayaller peşinde heba ettik ömrümüzü.

4. SORU SIFATI

Adları soru yoluyla belirten sözcüklere soru sıfatı denir. Sözcük türleri konusunun en zor sorusu soru anlamının hangi sözcük türü ile sağlandığını bulduran sorulardır. Soru sıfatı, soru adılı, soru zarfını bulmak diğer türlere göre çok daha zordur.

Nasıl, hangi, kaç, kaçar, kaçıncı, ne, ne kadar gibi sözcükler bir ismin önünde kullanılırsa soru sıfatı olurlar.

Nasıl güzel bu çocuk böyle?

Hangi evde oturuyorsunuz siz?

Kaç kişi var önünde?

Kaçar kişilik gruplar oluşturacağız?

Kaçıncı sıraya park ettik arabayı?

Bu ne yaman çelişki böyle?

Ne kadar paran var?

5. Unvan Sıfatları

Birçok kaynakta sıfatlar konusunda görmediğimiz ve ÖSYM’nin de pek sormadığı unvan sıfatları, insanların toplumsal durumlarına, mesleklerine göre özel adlarının yanında kullanılan saygı ve tanıtma sözcükleridir.

Öğretmen Kemal, Doktor Murat, Albay Serdar, Yarbay Kemal, Gazi Mustafa Kemal gibi.

1 views