Söz öbekleri birden fazla sözcüğün bir araya gelmesi ile oluşan gruplardır. Bu başlık altında bu söz öbeklerinin neler olduğunua göz atacağız.
Deyimler
Birbiriyle çok da bağlantısı olmayan sözcüklerin zaman içerisinde bir araya gelerek kaynaşmasıyla ve kalıplaşmasıyla oluşan söz öbeklerine deyim denir.
Deyimler zaman içerisinde kullanıla kullanıla oluşan söz öbekleridir. Deyimler genelde mecaz anlamlı olsa da gerçek anlamlı deyimler de bulunabilir.
ÖSYM sorularında deyimlerden dönem dönem soru gelmektedir. Örneğin 1998 ÖSS’de sorduğu bir soruda “Hangisinde ikinci cümle, birinci cümlede kullanılan deyimin anlamını içermez?” şeklinde deyimin anlamına yönelik bir soru sormuştur.
Deyimler konusunda deyimlerin şekil özellikleri de bizim için önemlidir. Ancak deyimler konusu başlı başına bir konu olduğu için onu ayrı başlık altında ele aldık. Daha detaylı bilgi edinmek isterseniz “Deyimler” isimli yazımızı okuyabilirsiniz.
* Aşağıdaki deyim örnekleri Türk Dil Kurumu’nun Deyimler Sözlüğü’nden alınmıştır.
başı ağrımak: sorunu olmak, sıkıntı içinde bulunmak.
kafa bulmak: alay etmek.
kafa eskitmek: zihni yoran sorunlarla sürekli uğraşmak: ?Ne gücünü aşan meseleler için çene yormaya, kafa eskitmeye niyeti vardı ne de kendi başarısızlıkları için suçlu aramaya…? -T. Buğra.
kafa patlatmak: bir konu üzerinde pek çok düşünmek: ?Sen sabahtan akşama kadar rahat rahat oturuyorsun, ben kafa patlatıyorum.? -H. E. Adıvar.
ayağı (ayakları) dolaşmak: yürürken telaştan ayakları birbirine takılmak.
Deyimler konusunu iyi öğrenmeniz, mümkünse bir deyimler sözlüğü alıp okumanız sizin yararınıza olacaktır. Çünkü deyimlerle ilgili anlatım bozukluğu sorusu karşınıza gelebilir. Unutmayın, deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Deyimlerdeki herhangi bir sözcük çıkarılıp yerine eş anlamlısı bile getirilmez.
Atasözleri
Deneyimler sonucu oluşmuş, gözlemleyere dayalı söz öbekleridir. Deyimlerden farkı “yargı” bildirmeleridir.Atasözleri ile deyimler sık sık karıştırılmaktadır. Ancak deyimler tam anlamıyla yargı bildiren, yüklemi olan, “deneyimlere” dayanan söz öbekleridir. Genellikle mecaz anlamlıdır, bazen gerçek anlam taşıyan atasözleri de vardır.
Aşağıdaki atasözü örnekleri Türk Dil Kurumu Sözlüğünden örnek alınmıştır.
Adam adamdır olmasa da pulu, eşek eşektir atlastan olsa çulu: İnsanın değeri zengin olmakla artmaz, asıl olan insanlığıdır.
At, adımına göre değil, adamına göre yürür. :Atın yürüyüşü binicisinin yönetimine bağlı olduğu gibi bir işin gidişi de iş başındakinin bilgisine ve çabasına bağlıdır.
At ölür meydan (nalı) kalır, yiğit ölür şan (namı) kalır. : Yaşarken iyi işler yapmalı, iyi bir ad bırakılmaya çalışılmalıdır.
Acemi katır kapı önünde yük indirir.: Beceriksiz ve anlayışsız kişi kendisine yaptırılan işi en önemli yerinde bırakır.
Atasözleri konusunu detaylı bir şekilde okumak isterseniz “Atasözleri” konumuza bakabilirsiniz.
İkilemeler
Anlamı kuvvetlendirmek, pekiştirmek ve anlatıma güzellik katmak için oluşturulan söz gruplarıdır. İkilemeler aynı sözcüklerin tekrarı, zıt sözcüklerin yan yana gelmesi gibi farklı şekillerde oluşturulur.
İkilemelerin oluşum şekillerini detaylı şekilde okumak için “İkilemeler” konusuna göz gezdirebilirsiniz.
Yavaş yavaş
Usul usul
Hızlı hızlı
Aşağı yukarı
Gide gele
Yapa yapa
Abur cubur
Ivır zıvır
Palas pandıras
Kılık kıyafet
Cicili bicili
güzel güzel
Yansıma Sözcükler
Tabiat taklidi olan seslere yansıma sesler denir. Bazı teorilere göre yansıma seslere dilin ilk sesleri denmiştir. Doğadaki sesleri, hayvan seslerini vs. taklit eden insan zamanla kendi dilini öğrenmiştir.
Yansıma sözcükler “isim soylu sözcükler”dir. Yansıma sözcüklerden gelen sorular genelde “yansımadan türemiş eylem veya isim” şeklinde karşınıza gelebilir. Bu soru türlerine mutlaka dikkat edin. Tuzaklı bir sorudur.
Hırlamak, havlamak, cızlamak, fısıldamak, fısıltı, horultu, horuldamak, patırtı.
SÖZCÜKTE ANLAM / KELİMEDE ANLAM
3. Sözcük Anlamıyla İlgili Temel Kavramlar
a. Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
b. Somut ve Soyut Sözcükler
c. Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler
d. Ad Aktarması
e. Dolaylama
f. Güzel Adlandırma
g. Deyim Aktarması (Duyular Arası Aktarım)
1 views