Sıfatlarda yapı konusu sıfatın yapım eki alıp almaması veya birden fazla sözcükten meydana gelip gelmemesi ile ilgili bir konudur. Dolayısıyla sözcükte yapı konusu ile yakından alakalıdır. Bu sebeple ben öğrencilerime sözcükte yapı konusunu anlatmadan sıfatlarda yapı konusunu anlatmıyorum. Siz de bu dikkatime uyarsanız daha iyi öğrenirsiniz.
Sıfatlarda yapı konusunda basit, türemiş ve birleşik sıfatları göreceğiz. Konuya basit anlamda giriş yapacak olursak ortaya şöyle bir şey çıkar:
Güzel ev (Güzel sözcüğü niteleme sıfatıdır. Herhangi bir yapım eki almadığı için basittir, dolayısıyla basit sıfattır.)
Akıllı adam (Akıllı sözcüğü sıfattır. Akıl sözcüğüne –lı yapım eki getirilerek türetilmiştir. Dolayısıyla türemiş sıfattır. )
Saçları sarı çocuk (Yapısına göre sıfatlar konusunun en gıcık bölümü birleşik sıfatlardır. O sebeple birleşik sıfatları detaylı bir şekilde aşağıda anlatacağım.)
1. Basit Sıfatlar
Herhangi bir yapım eki almamış sıfatlara basit sıfatlar denir. Sözcüğün çekim eki alıp almaması önemli değildir. Çekim ekleri sözcüğün anlamını değiştirmediği için etkisiz elemandır diyebiliriz. Bizim için bir sıfat yapım eki almamışsa basit sıfattır.
Güzel günler bizi bekler.
Yüksek dağların tepesindeyiz.
Anne, kırmızı montumu gördün mü?
Buradan belli oluyor şehrin gri silueti.
2. Türemiş Sıfatlar
Bir sözcük yapım eki aldığı zaman türemiş oluyor. Bir sıfat da yapım eki alırsa türemiş sıfat olur.
Allah’ım beni neden akıllı insanlarla karşılaştırmıyorsun? (akıl-lı, -lı yapım ekidir.)
Yıllar onu öyle yıpratmış ki gözlerinde hüzünlü bakışlar…
Sevimli çocuk, nasıl da şımarıyor annesini görünce.
Evli erkekler bekar erkeklere göre daha olgun oluyor.
Mutlu insan gözlerinden belli olur.
3. Birleşik Sıfatlar
Sıfatlarda yapı konusunda gelebilecek soruların büyük bir bölümü birleşik sıfatlar konusundan hatta özellikle “kurallı birleşik sıfat” konusundan gelir. Zaten basit sıfat ve türemiş sıfat birleşik yapılı sıfata göre daha kolaydır.
Birleşik sıfatları iki grupta inceliyoruz:
3.1. Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar
Oluşumunda hiçbir mantık aramadığımız, herhangi bir sebeple bir araya gelen iki sözcüğün birleşerek oluşturdukları sıfata denir.
Varyemez Rıza (var sözcüğü ile yemez sözcüğü birleşmiş ve sıfat olmuş.)
Cingöz Recai
Açıkgöz kadın
Herhangi bir
Birkaç okul
Pisboğaz adam
Kahverengi çorap
vatansever öğretmen
3.2. Kurallı Birleşik Sıfatlar
Bu tür sıfatların bir araya gelmesi için farklı kurallara uyması gerekiyor. Birkaç farklı şekilde oluşur:
– Sıfat tamlamalarına veya takısız isim tamlamalarına “-lı, -lık, -sız” yapım ekleri getirilerek oluşturulur.
büyük sokak (büyük = sıfat , sokak = isim)
büyük sokak-lı köy (büyük sokaklı = sıfat, köy = isim)
Bu örnekte dikkat ederseniz “büyük sokak” ifadesi bir sıfat tamlamasıdır. Sıfat tamlamasına “-lı” ekini getirdim ve bir başka ismin sıfatı yaptım. Haliyle kurallı birleşik sıfat oluşturdum.
dar gelir / dar gelir-li aile
düşük bütçe / düşük bütçe-li yatırım
üç kuruş / üç kuruş-luk adam
üç gün / üç gün-lük dünya
iki satır / iki satır-lık adamlar
beş para / beş para-sız adam
– Sıfat tamlamalarında isim ve sıfat yer değiştirilir ve isme iyelik eki getirilerek yapılır.
mavi göz / göz-ü mavi çocuk
Bu örneğe dikkatli bakarsak “mavi” sözcüğü sıfat, “göz” sözcüğü isimdir. Kurallı birleşik sıfat yapmak için ismin ve sıfatın yerini değiştiriyoruz, isme iyelik eki getiriyoruz: göz-ü mavi çocuk.)
güzel yol / yol-u güzel şehir
sarı saç / saç-ı sarı kadın
sıcak su / su-y-u sıcak ev
güzel kafa / kafa-s-ı güzel adam
siyah düğme / düğme-s-i siyah kazak
– İsme “–den” ayrılma hali getirilerek yapılır.
kulak-tan dolma bilgiler
göz-den düşen ev
1 views
